تصویری مستند از زندگی یک وطن پرست | گفت‌و‌گو با حامد پویان، کارگردان مستند کلنل پسیان
کارگردان مستند کلنل پسیان: دوست داشتم کاری بسازم تا جوانان را با قهرمانان ملی کشورمان آشنا کند و به آن‌ها نشان دهد، چه کسانی در این خاک بوده‌اند و چه خدماتی برای آن انجام داده‌اند.
شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز؛ «من ایران و ایرانی را نه فقط دوست داشته بلکه پرستش می‌کنم... مرا اگر بکشند، قطرات خونم کلمه ایران را ترسیم خواهد نمود و اگر بسوزانند، خاکسترم نام وطن را تشکیل خواهد داد.»
این جملات بخشی از گفته‌های محمدتقی‌خان پسیان است؛ مدیری خلاق و نخبه و یک نظامی باصلابت و میهن‌پرست که در عمر کوتاه سی ساله خود توانست القابی همچون کلنل، شاعر، مترجم، وطن‌پرست یا نخستین خلبان ایرانی و... را به خود اختصاص دهد. «محمدتقی پسیان» که از نظامیان اواخر دوره قاجار بود، مدت کوتاهی در مقام والی خراسان نیز خدمت کرد و کار‌های زیادی را برای این استان انجام داد. او درنهایت به دلیل ایستادگی در برابر استعمار قاجار و استبداد انگلیسی‌ها در سی سالگی و زمانی که همچنان والی خراسان بود، به شهادت رسید.
با وجود خدمات ارزنده کلنل پسیان، افراد کمی به‌ویژه در نسل جوان با او آشنا هستند، از همین‌رو حامد پویان، فیلم‌ساز مشهدی، چندی پیش مستندی به نام «با وطن» را با محوریت زندگی این قهرمان ملی ساخت. مستندی تولید سیمای استان‌های صداوسیما که به جشنواره بین‌المللی چندرسانه‌ای میراث فرهنگی راه پیدا کرد و از شبکه خراسان‌رضوی نیز پخش شد. ما به بهانه ساخت این مستند با پویان گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
با چه دغدغه‌ای به سراغ ساخت مستندی درباره کلنل پسیان رفتید؟
همه مردم دنیا به قهرمان نیاز دارند، اما متأسفانه در جامعه فعلی ما چیزی که کم داریم یا به آن کم پرداخته‌ایم، قهرمان است. از همین رو من دوست داشتم کاری بسازم تا جوانان را با قهرمانان ملی کشورمان آشنا کند و به آن‌ها نشان دهد، چه کسانی در این خاک بوده‌اند و چه خدماتی برای آن انجام داده‌اند. در این بین و از آنجایی که شخصیت قهرمانی کلنل پسیان به عنوان اولین خلبان ایرانی وکسی که با سن کمش به مدارج عالی در زمینه نظامی رسیده، همیشه برایم خیلی جذاب بود، زمانی که سیمای استان‌های صداوسیما به من پیشنهاد ساخت مستندی درباره کلنل پسیان را داد، مشتاقانه قبول کردم.
بیشتر به کدام وجهه زندگی این قهرمان ملی در اثرتان پرداخته‌اید؟
من در مستند «با وطن» تلاش کردم به تمام وجهه‌های زندگی کلنل پسیان بپردازم. از همین رو علاوه بر تصویربرداری در تهران و مشهد، به همدان رفتم تا تپه‌ای که کلنل آنجا با رضاخان درگیر شده را پیدا کنم، همچنین برای دسترسی به چند نفر از اقوام ایشان راهی تبریز شدم تا هرکسی که پای مستند می‌نشیند، با تمام ابعاد شخصیتی کلنل پسیان آشنا شود. درواقع ما در مستند «با وطن» می‌بینیم که این شخصیت بزرگ در چه خانواده‌ای بزرگ شده، چه خدماتی برای کشور انجام داده، با چه کسانی دشمن بوده و درنهایت چگونه به شهادت رسیده و اینکه چرا محل دفنش چندین بار جابه جا شده است. همچنین در مستند «با وطن» خدمات کلنل پسیان در چند ماهی که والی خراسان بوده، نمایش داده می‌شود.
به نظر خود شما مهم‌ترین ویژگی کلنل پسیان چه بوده است؟
ایران پرستی و وطن پرستی. او در هر شرایطی به کشورش، سلسله مراتب و همچنین نیرو‌های زیردستش اهمیت می‌داد، از سوی دیگر به هیچ عنوان برایش مهم نبود که چقدر مال و اموال در اختیار دارد. این موضوع در مستند «باوطن» نیز نشان داده می‌شود و مخاطب در پایان می‌بیند که برخلاف دیگر افراد صاحب مقام و منصب در آن زمان، اسباب و اثاثیه کلنل چقدر محدود و ساده بوده است. او حتی اسبش را فروخته بود تا حقوق کارمندانشان را بدهد.
درباره ساختار مستند «با وطن» توضیح دهید؟
فیلم سازان برای ساخت مستند‌های تاریخی که در بازه زمانی خاصی روایت می‌شود، بیشتر به سراغ بازسازی می‌روند، «با وطن» هم یک مستند بازسازی است، یعنی در این کار برخی وقایع با حضور چند بازیگر بازسازی شده است تا زمانی که کارشناسان صحبت می‌کنند، ما به ازای تصویری داشته باشیم و بتوانیم فضای آن دوران را بهتر برای مخاطب به تصویر بکشیم. برای مثال ما با انجام یکسری بازسازی‌ها در محل خدمت آقای پسیان که در باغ خونی مشهد بوده، کمی حال و هوای آن زمان را در مستند زنده کردیم. البته که این اتفاق راحت محقق نشد و ما مجبور شدیم ماه‌ها تلاش کنیم و نامه‌نگاری‌های زیادی انجام دهیم تا اجازه فیلم برداری صادر شود.
به نظر شما چرا تا به امروز به شخصیتی، چون کلنل پسیان آن طور که باید پرداخته نشده است؟
دلیل اصلی اش را من هم نمی‌دانم، ولی فکر می‌کنم دغدغه مسئولان ما نبوده است. درحالی که به تصویر کشیدن زندگی فردی که فرمانده ژاندارمری چند استان بوده، خلبانی یاد داشته و خراسان را آباد کرده است، بسیار برای نسل جوان ما جذاب خواهد بود. اما متأسفانه به غیر از مستند من و یک مستند دیگر و همچنین یک فیلم که فکر کنم در دهه شصت ساخته شده، کار تصویری دیگری برای کلنل پسیان انجام نشده است.
این کم کاری فقط به مسئولان برمی گردد یا هنرمندان هم نتوانستند به مسئولیت خودشان که فرهنگ سازی و هویت سازی است، عمل کنند؟
متأسفانه درحال حاضر دغدغه هنرمند برای تولید یک اثر هنری به تنهایی کافی نیست. این دغدغه باید همراه با خواست مسئولان مربوط و اختصاص بودجه لازم باشد تا درنهایت به تولید اثری هنری منجر شود.
آیا این ظرفیت وجود دارد که از زندگی کلنل پسیان فیلم سینمایی یا سریالی هم ساخته شود؟
شخصیت ایشان به اندازه‌ای جذاب و کاریزماتیک است که می‌توان از آن فیلم سینمایی و سریال ساخت. من واقعا افسوس می‌خورم از اینکه چرا تصمیم گیرندگان پا پیش نمی‌گذارند. الان خود من طرحی برای سریال کلنل پسیان در دست دارم که اگر سرمایه گذاری پیش قدم و بودجه اش تأمین شود، تا چند ماه دیگر می‌توانم تولید سریال را شروع کنم. همچنین من می‌توانم تضمین دهم که اگر سریال محمدتقی خان پسیان به درستی و براساس تحقیقات عمیق ساخته شود، یکی از شاهکار‌های سریال سازی کشور رقم خواهد خورد. چون کلنل پسیان زندگی و شهادت فوق العاده دراماتیک و قدرتمندانه داشته و واقعا جزو نوابغ این مملکت در زمان خودش بوده است.
علاوه بر مشکلاتی که برای هماهنگی فیلم برداری در لوکیشن‌هایی مثل باغ خونی داشتید، با چالش دیگری هم در طول ساخت مستند روبه رو شدید؟
چالش اصلی ما این بود که نمی‌خواستیم هیچ اتفاقی را از قلم بیندازیم، از همین رو زمان مستند از آنچه در ذهن داشتیم طولانی‌تر شد و به ۵۳ دقیقه رسید. همچنین از آنجایی که کار‌های صداوسیما بودجه مشخصی دارند، دستمان در تولید بسته بود. در غیر این صورت من خیلی دوست داشتم صحنه‌های بازسازی بیشتر باشد و با بازیگران بیشتری و در لوکیشن‌های متعددی کار ساخته شود. اما متأسفانه به دلیل بودجه کمی که به این پروژه تعلق گرفت، حجم بازسازی‌های ما خیلی کم شد. چالش دیگری هم که داشتیم پیدا کردن بازیگر برای ایفای نقش کلنل پسیان بود، اما درنهایت به آقای حجت خاکپور رسیدیم. محمد شکفته در نقش قوام و بهنام رئوف در نقش یکی از افسر‌های زیردست پسیان از دیگر بازیگران اصلی ما بودند.
با توجه به رفت وآمدتان به شهر‌های مختلف و چالش‌هایی که در مرحله فیلم برداری داشتید، کل پروسه درمجموع تولید کار چقدر زمانتان را گرفت؟
مراحل فیلم برداری ما حدود چهار ماهی طول کشید و نزدیک به دو ماه هم تدوین و صداگذاری و اصلاح رنگ و نور زمان برد، به طور کلی می‌توان گفت شش ماه درگیر تولید مستند «با وطن» بودیم. البته علاوه بر این زمان مدتی هم برای مرحله پژوهش و جمع آوری اطلاعات صرف کردیم.
بازخوردی که تا به اینجا گرفتید چگونه بوده است؟
من بیشتر با اهل فن صحبت کردم، کسانی که تاریخ دان هستند و آن برهه زمانی را می‌شناسند، همه آن‌ها می‌گفتند که در روایت زندگی کلنل پسیان، ما نکته‌ای را از قلم نینداخته‌ایم. درهرحال ما با بضاعتی که داشتیم سعی کردیم بهترین اثر را بسازیم و خدمت مردم ارائه دهیم.
برای بیشتر دیده شدن اثر برنامه‌ای دارید؟
خوشبختانه این پروژه متعلق به سیمای استان‌های صداوسیماست. از این رو من دغدغه‌ای برای پخش ندارم. چون کار اتوماتیک به تمام استان‌ها فرستاده می‌شود تا آن را از شبکه هایشان پخش کنند. به این ترتیب «باوطن» تا چند وقت دیگر روی آنتن شبکه‌های استانی مختلف و حتی شبکه‌های ملی خواهد رفت. این مستند هم اکنون در تلوبیون نیز در دسترس است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
